Określeniem neurozy zastępuje się dziś bardzo szeroką liczbę różnorodnych zaburzeń lękowych. Dawniej krótką formą „neuroza” określano zarówno nerwice o podłożu delikatnym, jak i te charakteryzujące się bardzo silnym, intensywnym przebiegiem. W zakres pojęcia do dziś wchodzi szeroka gama zaburzeń, które łączy jeden wspólny czynnik: ich podstawą i niejako bazą wyjściową jest lęk. Lęk, który może utrudniać logiczne myślenie, kontakty z ludźmi, przebywanie w określonych pomieszczeniach czy całościowo – codzienną egzystencję w domu, rodzinie, pracy. Leczenie i radzenie sobie z poszczególnymi rodzajami neuroz jest więc niczym innym, jak radzeniem sobie z lękiem.
Co to są neurozy?
Neurozy, zwane też nerwicami to zespół zaburzeń lękowych o różnym podłożu i przyczynie, ale bardzo podobnych objawach. Poszczególne typu neuroz objawiają się innym zachowaniem i trudnościami generowanymi w codziennym życiu, mogąc mieć przebieg wymagający leczenia farmakologicznego lub wręcz przeciwnie – jedynie terapii. Z częścią lekkich nerwic można radzić sobie samodzielnie, stosując określone metody, ale niektórych zaburzeń lękowych nie jest się w stanie pokonać na własną rękę. Niemniej, warto wiedzieć, że ignorowanie objawów lękowych i przysłowiowe „machanie na nie ręką” może prowadzić długofalowo to bardzo dużych problemów emocjonalnych, międzyludzkich i zawodowych.
Pozwalając neurozom na przejęcie własnego życia – decydujemy się na stany, które nie będą maleć, a nasilać się w czasie, dlatego tak ważna jest świadomość posiadania określonej nerwicy i podejmowanie z nią walki pozwalającej na poprawę jakości życia i spokoju ducha.
Ciekawostka: termin „neuroza” w fachowym słownictwie psychologicznym i psychiatrycznym został niemal całkowicie wyeliminowany na rzecz mowy o konkretnych, lękowych zaburzeniach. Dziś, wiele osób wciąż go używa, ale najczęściej nie są to lekarze ani terapeuci, którzy o nerwicach wolą wypowiadać się zgodnie z ich precyzyjnymi rodzajami, a nie „wrzucającym wszystko do jednej szufladki” ogółem.
Rodzaje neurozy
Ponieważ neurozy stanowią szerokie spektrum zaburzeń lękowych, możemy je podzielić na konkretne rodzaje. Typy te pozwalają psychologom na łatwiejszą diagnozę poszczególnych przypadków i to dzięki nim można dla indywidualnej jednostki opracować najlepszą ścieżkę wsparcia i leczenia.
Jakie są rodzaje neurozy?
ICD-101 czyli Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych wyróżnia następujące rodzaje neuroz:
Fobie – stanowią one zdecydowanie największą grupę wśród wszystkich neuroz i stanowią zaburzenie objawiające się silnym lękiem i nerwami związanymi z konkretnym przedmiotem, zjawiskiem czy nawet społeczną sytuacją. Nerwice te są lękami, które mogą zostać wywołane zarówno w momencie zetknięcia z rzeczą dot. fobii jak i samego nawet pomyślenia o niej.
Przykładami fobii mogą być: lęk przed pająkami, psami, żyrafami czy dowolnymi innymi zwierzętami, lęk przed szefem, nauczycielem, postacią clowna, konkretną osobą publiczną itd., dalej lęki przed przedmiotami np. krwią, nożem, termometrem, strzykawką. Do fobii zalicza się też zaburzenia nerwicowe na tle sprecyzowanych działań np. wystąpień publicznych, dokonywania prezentacji przed grupą obcych, latania samolotami, jazdy konnej itd. Niektóre z fobii mają bardzo poważny i raptowny przebieg i mogą się skończyć nie tylko strachem jako takim, ale i omdleniem, wymiotami czy atakiem paniki.
Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne – potocznie znane pod określeniem nerwicy natręctw. Zaburzenia te stanowią zwykle uporczywy i wciąż powracający element życia, które czyni je trudniejszym lub w oczach osób postronnych – co najmniej dziwnym. Przykładem są tu liczne obsesje np. na punkcie porządku, układania łyżeczki zawsze obok identycznego talerzyka, nieustannej potrzeby umycia rąk, poprawienia wąsa w sytuacji nerwowej, konieczności posiadania w kieszeni kamyczka, który należy codziennie pocierać (żeby nie stało się nic złego) itd. Do obsesyjno-kompulsywnych zaburzeń należą też tiki, czynności wykonywane przymusowo, kompulsywnie i często nieświadomie (zwykle wykonywane są ręką, ruchem głowy, kolanem lub powieką). Przyczynami OCD (to fachowy skrót nazwy zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych) są najczęściej czynniki biologiczne, skrajny perfekcjonizm zahaczający wręcz o obsesję, traumy z dzieciństwa ale też czynniki genetyczne).
Reakcje na ciężki stres + zaburzenia adaptacyjne – to szczególnie silny rodzaj neurozy, który stanowi bezpośrednią odpowiedź na przeżyte w przeszłości wydarzenia. Nierzadka trauma związana z pewnymi doświadczeniami sprawia, że człowiek zaczyna się gubić w otaczającym go świecie, ma problem z przystosowaniem się, cały czas myślami wraca do tego, co było i ten fakt napawa go nieustannym lękiem. Do tego rodzaju nerwicy zalicza się także zespół stresu pourazowego (typowy dla żołnierzy wracających z trudnych misji wojennych).
Zaburzenia pod maską somatyczną – niezwykle trudny przypadek zaburzeń nerwicowych, które objawiają się realnym bólem np. całego ciała, konkretnej jego partii, mięśnia itd. mimo że nie doznało się żadnego urazu, a wszelki wyniki badań wskazują, że nic nam nie jest. To zaburzenie oparte jest na tak dojmującym lęku, że przekłada się on wprost na stan ciała, niejako wmawiając mu, że coś jest z nim nie tak. Doskonałym przykładem tej neurozy jest nerwica żołądka.
Zaburzenia dysocjacyjne – objawiające się czasową utratą spójności wspomnień lub nagłą zmianą myślenia danej osoby, które nie zgadza się z tym, co kierowało człowiek wcześniej. Zupełnie tak, jakby nagle, na krótko stawał się kimś innym. Efektem tego rodzaju nerwic są najczęściej silne traumy, które człowiek wypiera z siebie wraz z częścią innych, ważnych dla niego wspomnień.
Inne zaburzenia lękowe i nerwicowe – wszystkie te zaburzenia, których nie można przypisać do w/w kategorii, mimo że ich podłożem również jest lęk. Zwykle są to rzadkie przypadki i tu trafiają też nowe rodzaje nerwic, z którymi dopiero mierzą się specjaliści, jeszcze do końca ich nie znając i nie rozumiejąc.
Poza w/w rodzajami neurozy, osobno mówi się też o tych zaburzenia lękowych, które bezpośrednio wywołane są zażywanie substancji wpływających na ludzkie neurony. Ten rodzaj nerwicy nie jest wywołany lękiem mającym podłoże w realnej sytuacji człowieka, a jest efektem uzależnienia (narkotyki, leki, dopalacze, szkodliwe toksyny itd.).
Przyczyny zaburzeń lękowych
Z racji na bardzo dużą grupę neuroz (nerwic), trudno jest wskazać identyczne dla wszystkich ich typów przyczyny. Czasem takie przyczyny zaburzeń lękowych tkwią bezpośrednio w ludzkim umyśle, czasem wynikają z kwestii czysto biologicznych, ale bardzo często bywa i tak, że lęki je powodujące wynikają z traum i ciężkiej przeszłości. Co ważne, ilość nerwic w dzisiejszym świecie regularnie odkrywa przed psychologami nowe ich oblicza, a przyczyny tych właśnie, dopiero są badane, więc ich wyniki poznamy najwcześniej za kilka lat.
Do nerwic bardzo często prowadzą tzw. nierozwiązane konflikty wewnętrzne i zewnętrzne, wynikające z różnych sytuacji, których było się świadkiem lub uczestnikiem.
Główne czynniki sprzyjające neurozom
Mimo iż przyczyn zaburzeń lękowych może być bardzo wiele, można bez problemu wyróżnić główne czynniki, które sprzyjają rozwijaniu się neuroz i ich powstawaniu. Są to:
Czynniki społeczne i psychologiczne – to te sprzyjające neurozom rzeczy, które dzieją się poza ludzkim organizmem, w otoczeniu człowieka, jego pracy, domu, sposobie życia itd. Czynniki te wpływają na psychikę tak mocno, że przy sprzyjających temu warunkach mogą prowadzić do pojawienia się konkretnych zaburzeń.
Kultura, w jakiej dorastamy
Środowisko znajomych i ich wpływ na dorastanie
Rodzina
Wychowanie np. nadopiekuńcze lub zupełnie pozbawione troski rodzica
Szkoła, studia, praca
Bieda w regionie lub przeciwnie – mieszkanie w wyjątkowo bogatej dzielnicy
Miejsce, które w jakiś sposób dotknęło człowiek w przeszłości
Do czynników społecznych i psychologicznych zalicza się też wszelkie traumatyczne sprawy z przeszłości. To one – w ściśle określonym momencie, miejscu i otoczeniu życiowym doprowadzić mogą do pojawienia się neurozy.
Czynniki biologiczne – te, które nie są związane z otoczeniem, a wprost wynikają z kwestii biologicznych naszego ciała. Przykład: genetyczne czynniki mogące być uwarunkowaniem danej osoby do nerwicy, którą posiadał również dziadek czy prababcia, dalej cechy budowy mózgu i jego nietypowa aktywność w obszarze powodującym silne stany lękowe. To również sposób działania całego układu nerwowego i jego mniejsza lub większa wrażliwość. Za zaburzenia w funkcjonowaniu ludzkiego układu nerwowego mogą odpowiadać również nagromadzone przez lata lub swą skalę: nienawiść, złość, pragnienie bliskości, poczucie braku szacunku, rywalizacja, potrzeba władzy oraz niezaspokojone fantazje seksualne. Wbrew ogólnemu mniemaniu czynniki biologiczne są jedną z głównych przyczyn współczesnych nerwic i zarazem jedną z najtrudniejszych do zdiagnozowania.
Połączenie w/w grup czynników – dobrym przykładem takiego czynnika jest trauma, jaką wskutek wychowania (czynnik środowiskowy) przeszło dziecko w bardzo wczesnym etapie życia, i w skutek której zmienił się sposób działania mózgu dziecka oraz funkcjonowanie całego jego układu nerwowego (czynnik biologiczny). Takie zestawienie dwóch przyczyn zaburzeń lękowych stanowić może bardzo silny problem w przyszłości, prowadząc nawet do nagromadzenia się w jednej osobie wielu różnych fobii, lęków i zaburzeń.
Objawy neurozy
Jakie są podstawowe objawy neurozy i jak mogą zachowywać się ludzie cierpiący na takie zaburzenie? Pierwszym i absolutnie kluczowym objawem jest odczuwanie lęku, który czasem bywa uzasadniony i człowiek wie, co napawa go tym uczuciem, a czasem wydaje się zupełnie irracjonalny, nie można samodzielnie znaleźć jego przyczyny, a odbija się na codziennym życiu.
Psychiczne objawy neurozy to:
Smutek i systematyczne obniżanie się nastroju, które z w dłuższym czasie może wręcz prowadzić do depresji
Wrażenie bycia stale wystraszonym i zalęknionym
Silne poczucie braku sensu we własnym życiu oraz wiążącej się z tym bezsilności
Psychiczny problem z radzeniem sobie z bardzo prostymi rzeczami, które mamy do wykonania, nie mówiąc już nawet o sprawach ważniejszych. Nieradzenie sobie na poziomie emocjonalnym, rozbicie
Złość zestawiona z tendencją do ciągłego zamartwiania się
U kobiet: niemożność osiągnięcia satysfakcji seksualnej, nawet wbrew czuciu podniecenia, a u mężczyzn spadek popędu seksualnego, problem z erekcją
Niska samoocena i przekonanie o tym, że do niczego się nie nadajemy – również kompleksy
Fizyczne objawy neurozy to:
Podenerwowanie z przyspieszonym biciem serca – wrażenia ciągłego „łomotania” serca w różnych codziennych sytuacjach
Przyspieszony oddech, często nieregularny, łapanie zadyszek i wrażenie „zatkania” oddechu
Drętwienie kończyn oraz ich drżenie
Drażliwość w kontaktach z innymi – często graniczącą z wybuchowością, zwykle z błahych powodów
Rumieńce na twarzy, wypieki – wywołane szybszym tętnem i skokami ciśnienia
Często pojawianie się uczucia osłabienia, które może graniczyć z przekonaniem, że zaraz zemdlejemy, podczas gdy omdlenia faktyczne zdarzają się bardzo rzadko lub wcale
Ucisk brzucha lub ucisk klatki piersiowej – bolesny, krótki, przeszywający
Wrażenie „głazu” leżącego na piersiach
Uderzenia zimna i gorąca – osobno lub naprzemiennie, często połączone z problemami oddechowymi
Nudności
Nadmierna potliwość
Trudności z zasypianiem, a nawet bezsenność
Bóle głowy i jej zawroty, wrażenie skrajnego osłabienia
Szum w uszach
Jąkanie się i kłopot z wypowiadaniem słów
Narastające problemy z pamięcią i niemożliwość skoncentrowania się na ważnych sprawach
Nie wszystkie w/w objawy muszą się pojawić jednocześnie, by mieć pewność, że dany człowiek zmaga się z neurozą w postaci konkretnego zaburzenia lękowego. Czasem wystarczy ledwie pięć z nich, w stopniu utrudniającym życie, by warto było podjąć decyzję o kontakcie z lekarzem.
Kim jest neurotyk i jacy ludzie doświadczają neurozy?
Choć może się wydawać, że większość z nas neuroza nie dotyczy, to praktyka pokazuje, że jest wprost przeciwnie. Nie ma reguły co do tego kim jest neurotyk i nie trzeba przejść w przeszłości ciężkiej traumy, żeby automatycznie cierpieć na lękowe zaburzenia. Neurotykiem może być zarówno małe dziecko, zmagające się z biologicznymi czynnikami wywołującymi nerwice, nastolatek, osoba dorosła, jak i senior. Nie ma też zasady co do wieku, w którym na nerwice jest się najbardziej narażonym, a po tym okresie ma się już pewność, że się na nic takiego nie zachoruje. Neuroza może dotknąć zarówno osoby z trudną przeszłością, jak i te, które dotąd nigdy nie miały żadnych zaburzeń, a wręcz wydają się oazami spokoju.
Statystyka:
15 do 20% ludzkości cierpi na różne neurozy
Co piąta osoba na świecie zmaga się z lękami pochodzenia psychologicznego, emocjonalnego, traumatycznego lub biologicznego
Najwięcej zaburzeń neurotycznych notuje się w grupie wiekowej 24-44 lata, przy czym grupy młodsze i starsze rzadko decydują się na specjalistyczne badania i pomoc, więc wcale nie znaczy to, że nie są bardziej ryzykowne. Są po prostu słabiej przebadane.
Najczęstszym zaburzeniem notowanym przez lekarzy jest zespół stresu uogólnionego (odczuwa się go cały czas, a chory nie jest w stanie określić co jest jego powodem), fobie i ataki paniki (tzw. zespół lęku napadowego)
Prawdopodobnie nawet połowa osób, które przeszły depresję, w przyszłości będzie borykać się z innymi zaburzeniami lękowymi
Czy nerwica sama przejdzie?
Pytanie o to czy nerwica sama przejdzie nigdy nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Z jednej strony, lekkie i przemijające stany nerwicowe wywołane aktualną trudną sytuacją życiową, czy czymś, z czym w czasie jesteśmy w stanie sobie poradzić – mogą przejść same. Jeśli do tego dołoży się odpowiednie metody walki z taką nerwicą, tu mowa o relaksacji, ćwiczeniach, metodach odprężania się – to neuroza może minąć jeszcze szybciej. Z drugiej zaś strony nieleczone nerwice, teoretycznie wydające się małym problem, mogą z czasem nasilić swoje objawy, sprawiając że samodzielne ich wyleczenie będzie niemożliwe. Niektóre zaburzenia są też z góry tak silne, że bez leczenia farmakologicznego i innych terapii – człowiek nie poradzi sobie sam.
Jak się leczy nerwicę?
Głównymi metodami leczenia nerwicy jest psychoterapia oraz terapia farmakologiczna. Leczenie tego rodzaju obejmuje oczywiście zdiagnozowane neurozy, które takiego działania wymagają i z którymi nie sposób walczyć naturalnymi metodami relaksacyjnymi. Wbrew opinii niektórych domorosłych ekspertów, relaks nie jest lekiem na zaburzenia wywołane biologicznie i mocno już nasilone. Rady w stylu „odstresuj się i nie martw”, „będzie dobrze, tylko sobie poleż”, „weź coś na sen, jak się wyśpisz to będzie lepiej”, czy „polecam spa – wszystkie nerwy ci miną” – można wsadzić między bajki. To dobre metody na chwilowy stres, a nie na leczenie neurozy!
Diagnoza zaburzenia lękowego – u specjalisty
Opracowanie toku i formy leczenia, decyzja o terapii farmakologicznej lub innej
Psychoterapia – zwiększająca potencjał osobowościowy chorego
Techniki behawioralne jak np. terapia awersyjna czy modelowanie uczestniczące
Psychoedukacja – popularny trening umacniający osobę z zaburzeniami i promujący świadomość oraz postawy proaktywne
Terapia poznawcza i wglądowa oraz różne formy terapii wspierającej
Techniki relaksacyjne: pod okiem terapeuty, np. oddychanie, kolorowanie i rysowanie, marsz, wizualizacje, umiejętne skupianie koncentracji na czymś, co odsuwa myśli nerwicowe, czytanie, ćwiczenia odprężające
Desensytyzacja – proces terapeutyczny redukujący intensywność reakcji lękowych (tzw. odwrażliwianie)
Ekspozycja – specjalny typ psychoterapii behawioralnej polegający na eksponowaniu chorego na przedmioty czy sytuacje wywołujące stany zaburzeniowe
Radzenie sobie z neurozą – od czego zacząć?
Jeśli zaobserwujemy u siebie wymienione wcześniej objawy neuroz, najlepiej skontaktować się w tej kwestii ze specjalistą. Poza oczywistymi rodzajami neuroz jak np. arachnofobia (strach przed pająkami), inne zaburzenia lękowe nie są łatwe do zdiagnozowania, a co za tym idzie, wymagają konsultacji. Wiedząc już, jakiemu typowi neurozy ulegliśmy, będziemy mieć więcej możliwości co do podjęcia odpowiednich kroków terapii czy farmakologicznego leczenia. Bez świadomości konkretnej nazwy zaburzenia lękowego, nie uda nam się z nim optymalnie walczyć.
Kluczem do systematycznego pokonywania neuroz jest świadomość ich posiadania oraz prowadzenie takich działań, które zmniejszą intensywność reakcji na problem.
W życiu codziennym przydadzą się dobrze wprowadzone metody minimalizowania stresu, relaksowania się, normowania skali problemu i łagodzenia jego objawów oraz rozmowy z terapeutami. W radzeniu sobie pomogą też regularne praktyki relaksacyjne (i nie mówimy tu o siedzeniu na kanapie!), naturalne zioła uspokajające organizm, ale nie blokujące jego działania, regularny ruch i pobudzająca organizm aktywność fizyczna, pracowanie nad swoimi myślami – od sesji jogi, po praktyki medytacyjne. Ciekawym sposobem wsparcia będą też metody nazywane kruszeniem emocji, dzięki którym obniża się skalę reakcji i wrażliwości na stres.