Choć dzisiaj większość z nas niemal natychmiast kojarzy pojęcie „szowinista” z kimś, kto wykazuje zachowania dyskryminujące wobec kobiet, to etymologia tego słowa sięga aż do czasów napoleońskich, w których określenie to miało nieco inne znaczenie. Pierwotnie szowinizm odnosił się do fanatycznego oddania jednej grupie ludzi i jednoczesnego zaniżania wartości innych, a z biegiem lat ewoluował do znanej nam dzisiaj formy. Czy jest szowinizm obecnie, na czym polega i jak rozpoznać kogoś przejawiającego taką właśnie postawę? Podpowiadamy!
Na czym polega szowinizm?
W największy uproszczeniu, które jednocześnie najlepiej pozwoli zrozumieć na czym polega szowinizm, jest to postawa i silne przekonanie o wyższości własnej (osobistej lub grupowej) przy jednoczesnym upokarzającym, zaniżającym i podrzędnym traktowaniu innych.
Wyrażenie szowinizm pochodzi z francuskiego chauvinisme i nawiązuje wprost do legendarnego żołnierza napoleońskiego, Nicolasa Chauvina, który pojawił się w komedii opowiadającej dzieje rolnika fanatycznie i bezkrytycznie oddanego Napoleonowi Bonaparte.
Po czym poznać szowinistę?
Jakie cechy są charakterystyczne dla postawy szowinistycznej i po czym od razu można poznać szowinistę? Przede wszystkim jest to osoba skrajnie przekonana o tym, że grupa do której należy jest lepsza od innych, ważniejsza i to na niej opiera się cały świat, a pozostali ludzie – stanowią słabe dopełnienie ludzkości, a czasem wręcz gatunek podrzędny.
- Wrogość wobec osób nienależących do tej samej grupy – np. płci, stowarzyszenia, rasy, instytucji, zgromadzenia, wyglądu zewnętrznego itd.
- Kierowanie się uprzedzeniami wobec wszystkich spoza danego kręgu
- Traktowanie gorzej tych, którzy myślą inaczej
- Niezłomne przekonanie o własnej wyższości i niepowtarzalności
- Uważanie innych za gorszych, niewartych uwagi, często nawet wprost niepotrzebnych
Rodzaje szowinizmu
Współcześnie wyróżniamy kilka różnych odmian szowinizmu, wśród których jest zarówno szowinizm o sile umiarkowanej, jak i skrajnej, bardzo radykalnej.
Podstawowe rodzaje szowinizmu:
- Etniczny – dyskryminujący innych za to, że przynależą do innej narodowości. Jego przedstawiciele gardzą tu każdym, kto nie urodził się w tym kraju, co oni i traktują takie osoby gorzej.
- Rasowy – dyskryminujący ludzi przez wzgląd na kolor skóry inny niż ten, który ma szowinista. Dyskryminacja objawia się tu zarówno zachowaniem słownym (pogarda, docinki, niewybredne żarty), fizycznym (od popychania aż do przemocy) i zawodowym (mniejsze płace, gorsze stanowiska)
- Generacyjny / pokoleniowy – wykluczając ludzi ze względu na ich wiek. To przekonanie dwojakie, w którym np. młodzi uważają się za mądrzejszych od starszych i sądzą, że ci drudzy z racji zacofania (technologicznego, mentalnego) powinni być pozbawiani praw i przywilejów, lub w druga stronę: starsi uważający, że młodzi nie mają nic do powiedzenia.
- Gatunkowy – według którego człowiek stanowi najlepszy gatunek na świecie, a wszystkie inne – tu chodzi głównie o zwierzęta, muszą mu się bezwzględnie podporządkować i służyć. Zwykle objawia się przemocą wobec zwierząt, skrajnym ich tresowaniem, agresją.
- Narodowy – najbardziej skrajny, obejmujące całe grupy ludzi bezwzględnie przekonanych od tym, że jako kraj/naród stanowią grupę wybraną, najważniejszą na świecie i jedyną. Przejawem tego szowinizmu jest wywyższanie własnej nacji, pogarda dla innych oraz przekonanie, że wszystkie inne kraje powinny służyć jednemu jedynemu i być mu poddanymi.
- Kulturowy – przekonanie, że nasza kultura i tradycje są najlepsze i nie tylko należy je bezwzględnie kultywować, ale i wymagać od innych, żeby również je przejęli.
- Płciowy – ten rodzaj szowinizmu pojawił się stosunkowo niedawno i dotyczy wprost przekonania jednej z płci o wyższości nad drugą. Ważne: działa w dwie strony!
Co to jest męski szowinista?
O męskich szowinistach mówi się dzisiaj wyjątkowo często, wręcz można odnieść wrażenie, że jest to najpopularniejsza obecnie i najchętniej omawiana forma zachowań dyskryminujących ukierunkowanych wprost przeciwko kobietom. Męski szowinizm opiera się na głębokim przekonaniu o tym, że to mężczyzna jest najważniejszy (w każdej kategorii), a kobiety analogicznie są gorsze (głupsze, mniej zorganizowane, nieradzące sobie zawodowo i życiowo, itd.). W szowinizmie męskim rolę kobiety sprowadza się najczęściej do fizyczności oraz rodzenia dzieci i opiekowania się domem.
Z tą formą dyskryminacji wiązane są też wprost pojęcia: patriarchat, mizoginia (chorobliwa niechęć do kobiet, zahaczająca wręcz o nienawiść) oraz androcentryzm (mężczyzna jest Bogiem, a kobieta ma być mu poddaną).
Damski szowinizm
W ramach szowinizmu płciowego ukształtował się także, poza jego męską odmianą – szowinizm damski. Ten zespół zachowań bywa też określany mizoandrią lub matriarchatem. Przekonaniem dominującym jest to moralne przewyższanie mężczyzn przez kobiety, odbierające jednocześnie każdemu mężczyźnie zdolność np. do głębokiej miłości, wierności, opiekowania się dziećmi, odczuwania, wrażliwości i posiadania w sobie empatii.
Nacjonalizm a szowinizm
Warto wiedzieć, że skrajny szowinizm bardzo często bezpośrednio wiąże się z nacjonalizmem. Co do zasady nacjonalizm jest tu ideą, zgodnie z którą naród stanowi istotę człowieka i jest najważniejszy, przy czym nacjonalizm u podstaw walczy o jedność narodu i jego wolność. W skrajnej formie tej walki nacjonalizm może przyjmować bardzo mocne formy, wchodzące wprost na pole szowinizmu, czyli gardzenia innymi narodami, na rzecz wywyższania własnego. Odłamy tak radykalne wychodzą z założenie, że jako „naród wybrany/jedyny” itd. mają prawo ciemiężyć inne i wymagać od nich posłuszeństwa. Podobnie w ramach nacjonalistycznej walki o jedność narodu, szowinistycznie przejście w skrajną formę objawiać się może uciskaniem wszelkich narodowych mniejszości.
Nacjonalizm wprost sprzyja rozwijaniu się z niego szowinizmu, prowadząc często do poważnych dramatów. Połączenie tych dwóch ruchów czy może raczej „życiowych myśli” jest niezwykle negatywne i ciągnie za sobą ryzyko niebezpieczeństw i zagrożeń życia dla całych, odmiennych od głównego nurtu grup mniejszościowych, etnicznych i rasowych.
Przykłady odmian myśli szowinistycznej
Poza łączeniem się nacjonalizmu z szowinizmu, warto znać też inne przykłady odmian myśli szowinistycznej. Należą do nich:
- Rasizm – przekonanie, że własna rasa jest lepsza od innych oraz idąc tym tropem, dyskryminowanie wszystkich o innym kolorze skóry
- Antysemityzm – przekonanie o tym, że całemu złu na świecie winni są Żydzi i osoby pochodzenia żydowskiego, a tym samym prześladowanie ich, traktowanie jako gorszych i dyskryminowanie.
- Homofobia – postawa zgodnie z którą za gorszych i niewartych miana człowieczeństwa uważane są osoby homoseksualne. Co ważne, chociaż „fobia” oznacza wprost lęk przed innym sposobem życia, homofobiczni szowiniści nie zauważają tego, że ich przekonania wynikają z niewiedzy, a sami są pewni tego, że tok ich myślenia jest jedyny i słuszny.
- Ksenofobia – przekonanie, zgodnie z którym należy gardzić i gorzej traktować cudzoziemców. To strach przed innymi narodami, który może przybierać skrajnie agresywne formy.
- Faszyzm – cała doktryna polityczna skupiająca się na kulcie państwa jako rzeczy nadrzędnej i jedynej, potępiająca demokrację i liberalność na rzeczy wielkiego wodza i siły, z którą należy panować nad obywatelami.
Czy jestem szowinistą?
Jeśli zadajesz sobie pytanie o to, czy jesteś szowinistą, zamiast odpowiedzi, po prostu sprawdź, czy traktujesz innych tak, jakby w jakikolwiek sposób byli od Ciebie gorsi.
- Czy uważasz siebie za lepszego z powodu koloru skóry, narodowości, płci, kultury, religii czy orientacji seksualnej?
- Czy okazujesz innym jawną niechęć, jeśli nie zgadzają się z w/w, Twoją postawą?
- Czy bywasz agresywny wobec kobiet, osób o innym kolorze skóry czy narodowości?
- Czy wydaje Ci się, że są ludzie lepsi i gorsi?
Jeśli na którekolwiek z tych pytań odpowiedziałeś twierdząco, to bardzo możliwe, że jesteś lub masz w sobie zaczątki szowinisty.