Czym jest seksizm – przykłady i reagowanie na odzywki

Mimo naszej coraz większej świadomości związanej z dyskryminacją zarówno kobiet, jak i mężczyzn i to na przeróżnym tle, temat seksizmu i tego, co się z nim wiąże, regularnie do nas wraca. Jak rozumieć seksizm i czym on jest? Co „podpada” pod zachowania seksistowskie i jak z nimi walczyć?

Co to znaczy seksizm?

Seksizm to pochodzące z języka angielskiego (sexism, sex – płeć) określenie, za którym kryje się cała gama dyskryminujących drugiego człowieka uprzedzeń. Co ciekawe, wiele osób wciąż myśli, że seksizm obejmuje wyłącznie dyskryminację kobiet, ale tak nie jest! To wszelkiego rodzaju zachowania związane z szeroko pojętymi uprzedzeniami zakładającymi, że jedna płeć jest gorsza o drugiej i to w obu kierunkach!

Rys historyczny seksizmu obejmuje wprawdzie jego początki datowane na lata 60. XX wieku, kiedy to słowem tym opisano dyskryminację kobiet w tamtych czasach, ale że negatywne stereotypy dotyczące płci, z biegiem latem narosły i wokół kobiet i wokół mężczyzn, to dziś pojęcie to dotyczy obu głównych płci.

Standardowe (niestety) postawy seksistowskie obejmują zachowania:

Słowne – obraźliwe i powiązane z płciowymi stereotypami, tu wymieniamy ataki w rozmowach, ale i zaczepianie na ulicy, którego celem jest dokuczanie drugiej płci i jej obrażanie
Czynne – bezpośrednie, często prowadzące od wytykania palcami, poklepywania po przemoc fizyczną
Molestowanie seksualne

Seksizm obecny jest także w niesprawiedliwej polityce zatrudniania, pracy, podziale obowiązków domowych, konkretnych sektorach zawodowych jak np. służba wojskowa, ale i w wymiarze sprawiedliwości.

Seksizm wobec kobiet

Najpowszechniej dziś znaną formą dyskryminacji płciowej jest seksizm wobec kobiet. Niestety, mimo teoretycznego równouprawnienia, które zresztą wciąż nie obowiązuje na całym świecie, kobiety wciąż są dyskryminowane na bardzo wielu płaszczyznach.

Wyróżnić tu możemy:

Seksizm tradycyjny – związany z popieraniem tzw. tradycyjnych ról kobieta / mężczyzna, w którym to kobieta jest osobą „stworzoną” do wychowywania dzieci i dbania o dom, a mężczyzna do zarabiania pieniędzy. W tradycyjnym seksizmie, do którego często odwołują się skrajne ruchy, podkreśla się też stereotyp wg jakiego kobieta jest mniej uzdolniona od mężczyzny, nierzadko wręcz głupia i dlatego powinna siedzieć w domu. Mimo wielu lat od określenia takich zachowań jako dyskryminujące, nieprawdziwe i seksistowskie, wielu mężczyzn wciąż się niemi kieruje.
Seksizm współczesny – to forma uprzedzeń tradycyjnych, którą „przekłada” się innymi słowami tak, by brzmiały łagodniej, choć wciąż stanowią to samo. Dobrym przykładem może być ustawowe określenie równouprawnienia zawodowego kobiet przy jednoczesnym płaceniu im mniej i gorszym traktowaniu niż zajmujących te same stanowiska mężczyzny. To również oczekiwanie, że kobieta „wcześniej czy później” nie sprawdzi się w pracy, bo wróci do dzieci i zajmowania się domem.

W ramach seksizmu wobec kobiet mówimy też o uprzedzeniach instytucjonalnych, nieświadomych i interpersonalnych. Przykłady:

Niemożliwość podjęcia zawodu księdza przez kobietę w kościele katolickim
Utrudnianie ścieżki awansu tak, by najwyższego stanowiska możliwie nie osiągnęła kobieta
Sprowadzanie kobiety do roli przysłowiowego inkubatora, ze stwierdzeniem, że „bez dziecka nie osiągnie pełni szczęścia”
Minimalizowanie roli i szans kobiet w wyborach do parlamentu
Stwierdzanie, że to normalne, że „chłopcy w szkole się biją”, ale jeśli uderzą się dziewczynki – robienie z tego powodu o dziesięć razy większego problemu. Teoria: płci są równe, praktyka: chłopcy są niegrzeczni i to jest okej, ale niegrzeczne dziewczynki to zgroza.
Nieświadomy seksizm w wydaniu rodziców. Przykład: chłopcy w wieku szkolnym mogą bawić się poza domem, ale dziewczynki w tym samym wieku powinny pomagać mamie w wyrobie ciasteczek itp.
Oceniania gorzej tej samej pracy, jeśli nie wykonał jej mężczyzna

Seksizm wobec mężczyzn

Co ważne, drugą i często odsuwaną na tor boczny formą uprzedzeń płciowych jest seksizm wobec mężczyzn. W wielu rozwiniętych krajach jest to swojego rodzaju seksizm odwrócony, w którym to właśnie rola mężczyzny jest zaniżana płciowo, a on sam traktowany jak płeć gorsza.

Przykłady dyskryminacji seksistowskiej wobec mężczyzn:

„Zatrudnię kobiety do pracy” – wytyczanie stanowisk, które są dostępne tylko dla kobiet, a mężczyźni nie są w nich mile widziani. Przykład: kelnerki, hostessy, kasjerki. W tym ostatnim przypadku nawet część obecnych w Polsce marketów stosowała kiedyś zasadę zatrudniania na kasach jedynie kobiet, tłumacząc to faktem, że „mężczyźni kradną”. Dzisiaj nielegalne jest umieszczania ogłoszeń, które do danego typu pracy preferują wyłącznie mężczyzn lub wyłącznie kobiety
Wymiar sprawiedliwości – w sprawach o opiekę nad dzieckiem w 95% przypadków opiekę tę przyznaje się matkom.
Życie codzienne: Nie byłeś w ciąży i nie rodziłeś, więc nie wiesz, co to ból. Nie masz co miesiąc okresu, więc nie masz prawa do narzekania na swoje samopoczucie. Tylko matki są świetnie zorganizowane, a ty zawsze coś zepsujesz i zapomnisz.
Praca – wymaganie większej aktywności i inicjatywy od mężczyzn niż od kobiet, większa pobłażliwość dla absencji damskiej niż męskiej, oraz tłumaczenie tego stereotypem „w końcu jesteś facetem, więc pracuj jak facet”.
Emocje – stawianie mężczyzny jako tego, który nie powinien płakać, czuć więcej, ani okazywać zbyt wiele czułości, bo…”prawdziwy facet tak nie robi”. Tu ciekawie zwrócił na to uwagę jeden z amerykańskich badaczy, zauważywszy, że w przypadku kobiet mile widziane jest przekraczanie ról płciowych i dążenie do zdobywania stanowisk dotąd typowo męskich, ale jeśli to samo robi mężczyzna, to już nie jest to tak dobrze odbierane.

Seksizm w pracy

Jednym z najważniejszych pól seksizmu czyli zachowań dyskryminujących ze względu na płeć, jest praca. To właśnie seksizm w pracy zaznacza się wyjątkowo mocno i dotyczy on zarówno krajów, w których kobieta nie ma wciąż praktycznie żadnych praw, jak i państw cywilizowanych, nowoczesnych i określanych prawnie jako w pełni respektujące zawodowe równouprawnienie kobiet.

Główne przejawy seksizmu w pracy:

Nierówności płacowe – przy tym samym stanowisku, miejscu pracy i liczbie godzin, kobiety średnio wciąż zarabiają znacznie mniej niż mężczyźni. Statystycznie różnica dla całego świata wynosi tu ok 37%. W krajach OECD jest to prawie 14%, w Polsce wg danych z 2016 roku: 7,2%, w Unii Europejskiej, przy uśrednieniu: 16,2%
Zróżnicowany wiek emerytalny – w innym wieku przechodzą na emeryturę mężczyźni, a w innym kobiety i choć tu kwestia ta rozpatrywana jest przez pryzmat czasu, w jakim kobiety rodzą i wychowują dzieci, to wiele osób tę różnicę traktuje jako jeden z przejawów seksizmu.
Wytyczanie innych obowiązków dla kobiet i innych dla mężczyzn – nawet przy stanowiskach, które nie wymagają posiadania tej samej siły fizycznej, która mogłaby takie zachowanie uzasadnić
Nierówności w dostępie do absencji chorobowej – w tym przypadku to często mężczyznom odmawia się wolnego, czy dyskredytuje fakt choroby, podczas gdy do częstych nieobecności kobiet w pracy wielu pracodawców podchodzi na zasadzie bardziej pobłażliwej
Różnicowanie stanowisk: „ta praca nie jest dla kobiet” lub „szukamy do pracy wyłącznie mężczyzn”

Jak odpowiedzieć na seksizm?

Zależnie od tego, w czym przejawia się seksizm, możemy na niego różnie reagować. Większość osób wciąż niestety pewne zachowania dyskryminujące ze względu na płeć uważa za „normalne”, zarówno w przypadku prześladowcy (wytykanie palcami, lubieżne i stereotypowe teksty, zaniżanie wartości drugiej płci), jak i ofiary (brak reakcji na bolesne słowa lub traktowanie ich jako dobry dowcip, łącznie ze śmianiem się z tego, co powiedział mężczyzna, a co jest upokarzające).

Jak odpowiedzieć na seksizm?

Nie należy śmiać się z żartów, które nie są zabawne i w jakikolwiek sposób uderzają w naszą płeć. Atakujący słownie musi wiedzieć, że naruszył granicę, a uśmiechanie się do niego w tym nie pomoże
Jasne wyrażenie swojego zdania: mówmy, że to, co zostało powiedziane nie jest śmieszne i świadczy o rozmówcy.
Precyzyjne, stanowcze, ale nie wulgarne określenie swojego zdania. Bez zgody na seksizm i zastaną sytuację
„Nie życzę sobie takich żartów”, „Ten tekst nie był zabawny i czuję się z nim niekomfortowo”, „Takie zachowanie jest krzywdzące, nie życzę sobie”
Okazywanie urażenia i niezadowolenia, ale bez agresywnego prowokowania do ataku, gdyż nigdy nie wiemy z jakim człowiekiem mamy do czynienia
Wyrażenie dezaprobaty przez porównanie np. „Czy swojej siostrze też byś tak powiedział?”, „Jak zareagowałbyś gdyby mój brat to samo powiedział do Twojej mamy?”, „Powtórzysz to samo przy żonie?”

Jak walczyć z seksizmem?

Uwaga, walcząc z seksistowskimi odzywkami należy przede wszystkim pamiętać o własnym bezpieczeństwie. Jeśli reagujemy zdecydowanie i konkretnie, to najlepiej zrobić to w miejscu publicznym – pozostanie z obrażającą nas osobą sam na sam, w mało widocznym czy odludnym miejscu, może zaowocować eskalacją napięcia, a nie oczekiwanym zawstydzeniem seksisty. Jeśli za reakcję na niewybredny „żart” groziłoby nam niebezpieczeństwo, lepiej ten tekst zignorować, lub poczekać z odpowiedzią do momentu, gdy obok ktoś jeszcze będzie. Bardzo ważne do tego by walczyć z seksizmem skutecznie, jest reagowanie również na odzywki wobec innych. Ktoś, kto w naszej obecności jest „obdarowywany” nieprzyjemnym i dyskryminującym zdaniem, powinien mieć wsparcie osoby trzeciej, tak samo, jak i my byśmy takiego wsparcia oczekiwali.

Reaguj na seksizm!

To jedyna droga do tego, by przez powtarzalne reakcje, zawstydzanie seksisty i podkreślanie krzywdzącego charakteru jego słów, cokolwiek zmienić.

Nie przymykaj oczu, nie stawaj obok, nie udawaj, że nie widzisz. Odpowiadaj, zgłaszaj do odpowiednich instytucji (Policja, Rzecznik Praw Studenta, Kierownik w pracy, Zarząd stojący nad kierownikiem, Dyrektor w szkole, Psycholog szkolny itd.) i nagłaśniaj. Masz swoje prawa i one muszą być respektowane.