O kwasie wersenowym, etylenodiaminotetraoctowym – w uproszczeniu określanym po prostu jako EDTA zaczęto mówić już w czasie I wojny światowej, kiedy to odkryto jego skuteczność m.in. w leczeniu ciężkich zatruć gazami bojowymi i metalami ciężkimi. Wyjątkowe właściwości tego organicznego związku pozwalają łączyć się jego cząstkom z cząstkami silnie niszczącymi, a następnie wraz z nimi być usuwanymi z organizmu.
Co to jest EDTA?
Pierwszą rzeczą, o której należy wiedzieć, odpowiadając sobie na pytanie co to jest EDTA, jest fakt, że ten związek stanowi bardzo ciekawe połączenie po pierwsze kwasu (polikarboksylowego), po drugie organicznego związku chemicznego i po trzecie, alfa-aminokwasu.
- Wzór chemiczny: C10H16N2O8
- Masa molowa: 292,24 g/mol
- Wygląd: niemal krystaliczny lub prawie biały proszek
EDTA otrzymuje się sztucznie, poprzez alkilowanie etylenodiaminy do formy tzw. soli tetrasodowej. Ciekawostka: Disodium EDTA jest całkowicie syntetyczne, dlatego może być bezpiecznie stosowane przez wegan i to właśnie oni często stawiają na kosmetyki zawierające w sobie ten składnik.
Z racji na szereg swoich niepowtarzalnych właściwości EDTA wykorzystywany jest dzisiaj m.in. w branży medycznej np. do przechowywania krwi (chroni ją przed zbyt szybkim krzepnięciem), w przemyśle chemicznym oraz spożywczym.
Wokół EDTA i sposobów jego zastosowania krąży też wiele wątpliwości, a środowisko medyczne zdecydowanie nie jest zgodne co do jego używania w różnego rodzaju terapiach. Dobrym przykładem kontrowersji jest tzw. terapia chelatowa w leczeniu miażdżycy: część medyków chwali tę metodą i zapewnia o jej skuteczności, ale pozostali zdecydowanie ją krytykują.
Właściwości Disodium EDTA
Jakie właściwości posiada Disodium EDTA? Do najważniejszych z nich należą:
- Wiązanie metali ciężkich, które są kofaktorami niepożądanych enzymów. To właśnie niezwykły „talent” EDTA do łączenia się w formie podania dożylnego z takimi cząsteczkami wspomaga leczenie silnych zatruć i w branży medycznej nie stawia to żadnych wątpliwości. EDTA jest cenionym środkiem do walki z gazami bojowymi.
- Hamowanie karbapenemazy czyli enzymów bakteryjnych
- Zapobieganie szybkiemu krzepnięciu krwi, dzięki szczególnej umiejętności wiązania cząsteczek wapnia
- Zmniejszanie szybkości reakcji chemicznych szczególnie w przypadku tzw. metaloproteaz. EDTA spowolnia ich działanie, przyczyniając się do słabszej reakcji organizmu na trujące substancje i jednocześnie, zmniejszając szybkość procesów, sprawia, że np. żywność dłużej zachowuje swoją świeżość (właściwości konserwujące).
- Maskowanie jonów metali i zapobieganie ich bezpośredniemu osadzaniu się na skórze, włosach, a dalej przenikaniu do krwiobiegu
- Łatwe rozpuszczanie się w wodzie i nierozpuszczalność w etanolu
- Poprawianie lepkości i konsystencji kosmetyków
- Zmiękczanie wody
- Właściwości przeciwbakteryjne i chroniące przed grzybicami
- Ułatwianie przenikania w głąb skóry związków aktywnych – pozytywnych, stąd częsta zawartość EDTA w produktach kosmetycznych
- Odtruwanie zatrutego metalami ciężkimi organizmu
- Wspomaganie innych konserwantów przy jednoczesnym zapewnianiu produktów takiej samej, niezmiennej konsystencji i formy (swojego rodzaju utrwalacz)
Disodium EDTA w kosmetykach
Z racji na cenne dla wydłużenia trwałości produktów cechy, EDTA bardzo często stosowany jest w branży kosmetycznej. Można śmiało powiedzieć, że to jeden z najlepszych utrwalaczy formy i kształtu, który pozwala kremom i balsamom długo zachować jakość oraz pierwotną konsystencję. Disodium EDTA w kosmetykach to m.in.
- Szampony dla dorosłych i dzieci – idealnie płynne, ale nie całkowicie rzadkie (!) nieprzebarwiające się z czasem, trwałe
- Balsamy do ciała – o kremowej konsystencji
- Chusteczki nawilżające – pozbawione ryzyka dostania się do nich bakterii czy namnażających się grzybów
- Ochronne preparaty z filtrami UV
- Kremy do twarzy – EDTA znajdziemy zarówno w tych polecanych na dzień, na noc, jak i uniwersalnych
Od niedawna na swoje smartfony można również pobrać specjalne aplikacje analizujące skład kosmetyków i bez konieczności czytania długiej i zapisanej drobnym maczkiem etykiety, dowiedzieć się czy EDTA znajduje się w składzie wybranego kremu, balsamu czy szamponu. To wygodne rozwiązanie pomoże szybciej wychwytywać te produkty, w których użyto Disodium EDTA.
Uwaga: warto wiedzieć, że o tym czy EDTA w danym produkcie ma pozytywne czy negatywne działanie, decyduje jego stężenie. W bardzo dużej dawce, a kwestia ta jest mocno regulowana przez prawo, EDTA będzie szkodliwe. W małym stężeniu – jego właściwości okażą się bezcenne!
Czy Disodium EDTA jest szkodliwe?
W różnych sytuacjach i przy różnym stężeniu tego chemicznego związku, może on stanowić realne zagrożenie dla zdrowia i życia. Czy Disodium EDTA jest szkodliwe samo w sobie? Nie, o ile stosuje się go zgodnie z wytycznymi i nie przekracza pewnych odgórnie ustalonych norm. Biorąc pod uwagę fakt, że jest środek walczący z gazami bojowymi, od razu powinniśmy mieć na uwadze to, że jest on wyjątkowo mocny. Zdecydowanie nie jest to produkt, który powinien znaleźć się wszędzie i w każdej formie!
Disodium EDTA – ważne obostrzenia
- Nigdy nie stosuje się go w formie aerozolu – jest silnie drażniący i może mieć negatywny wpływ na błony śluzowe oraz cały układ oddechowy.
- Nie wolno używać modnych kosmetyków zawierających kwas wersenowy przy jednoczesnym przyjmowaniu leków, w których składzie są: cynk, glin i ołów. To samo dotyczy suplementów z tymi składnikami.
- Absolutnie odradza się stosowanie produktów z EDTA podczas ciąży i karmienia piersią.
Terapia chelatowa z wykorzystanie Disodium EDTA
Warto podkreślić, że choć istnieje grupa lekarzy zachęcających do leczenia miażdżycy, krążenia mózgowego, cukrzycy typu 2 i choroby Alzheimera poprzez terapię chelatową z EDTA, to wokół tej metody istnieje szereg kontrowersji i wątpliwości. EDTA podawane w postaci częstej, a na tym właśnie polega terapia, może prowadzić do spadku cennego dla człowieka stężenia wapnia we krwi. EDTA podaje się dożylnie, wlewami trwającymi nad do 2 godzin i powtarzanymi do 3 razy tygodniowo. Uśredniając całość terapii mówimy tu o 30-50 wlewach, z których każdy ogranicza blaszki miażdżycowego o około 0,5%.
Im więcej wlewów tym bardziej i gwałtowniej obniżenia się stężenie wapnia, dochodząc do lub nawet poniżej krytycznego poziomu 2,25 mmol/l (9 mg/dl). Przekroczenie tej granicy oznacza zapadnięcie na hipokalcemię – od łagodnej do tej nawet stanu ostrego. Objawem jest początkowo tężyczka, a dalej pogorszenie funkcjonowania mięśni, serca, kości i układu nerwowego. Chorzy cierpią na mrowienie palców u dłoni i stóp, skurcze mięśni, paraliż twarzy, a nawet chwilowe utraty świadomości. Ostra hipokalcemia może również doprowadzić do śmierci.
Co do zasady terapia chelatowa z EDTA ma wg wielu lekarzy sens, a dodatkowo argumentują oni, że umiejętne podawanie EDTA do żył wcale nie doprowadzi do ostrego spadku poziomu wapnia we krwi ponieważ ludzkie przytarczyce będą i tak pobudzać kości. Niemniej, biorąc pod uwagę potencjalne skutki ewentualnej hipokalcemii oraz ich katastrofalny wpływ na funkcjonowanie organizmu, dobrze jest o tym pamiętać.